Omdat 60% van het land onder de zeespiegel leeft, heeft Nederland duurzame waterbeheersystemen ontwikkeld om het hoofd te bieden aan veranderende weerpatronen en extreme regenbuien. Groene daken en waterpleinen die overstromingen tegengaan zijn enkele van de maatregelen die Rotterdam helpen voorop te blijven lopen, zegt Linnie Mackenzie.
Een bloeiende bevolking, veranderende omgevingen en toenemende verstedelijking hebben ertoe geleid dat steden radicaal moeten veranderen om toekomstbestendig te zijn. Om steden te bouwen die veilig, duurzaam, schoon, toegankelijk en milieuvriendelijk zijn, wordt een uitgebreide revisie verwacht.
De afgelopen eeuw is het zeeniveau langs de Nederlandse kust al met ongeveer 20 centimeter gestegen; een reden tot grote zorg voor Rotterdam, een stad die ongeveer zes meter onder de zeespiegel ligt. In een proactieve benadering van het realiseren van duurzaamheid streeft het Rotterdam Climate Proof (RCP) programma ernaar om de stad in 2025 volledig klimaatbestendig te maken. De centrale doelstelling hierbij is het terugdringen van de schadelijke CO2-uitstoot met 50% in 2025.
Met een geïntegreerd plan dat de urgente kwestie van het bouwen van duurzame stedelijke watersystemen aanpakt, hoopt Rotterdam de gevolgen van klimaatverandering succesvol te bestrijden en zichzelf tegelijkertijd te positioneren als een toonaangevende nationale en internationale waterkennis- en klimaatstad.
Rotterdamse stedelijke watersystemen
Water heeft zowel levensbevorderende eigenschappen als destructieve potentie. Het moet voortdurend worden beheerd, of het nu te schaars of te overvloedig is. Het veranderende klimaat heeft de dynamiek van de omgeving veranderd, waardoor extreme regenbuien ertoe hebben geleid dat straten en kelders vaker onder water staan. De capaciteit van de bestaande afvoersystemen en pompstations van de stad is onvoldoende geworden om extreme regenval aan te kunnen. Daarnaast zorgt de klimaatverandering ook voor langere perioden van droogte in Rotterdam. De aanpassing van het RCP-programma heeft tot doel overstromingen in tijden van extreme weersomstandigheden te beperken. Om de huidige uitdagingen het hoofd te bieden hanteert de stad een holistische aanpak die innovatieve oplossingen biedt voor de opvang van regenwater van daken en andere ondoordringbare oppervlakken, evenals de scheiding van vuil en bladeren uit het opgevangen regenwater.
| Praktisch: een kunstenaarsimpressie van de parkeergarage Museumpark, die tevens een van de parkeergarages is De grootste ondergrondse waterberging van Nederland, met een capaciteit van 10 miljoen liter |
De aanleg van extra waterbergingen en waterpleinen, en het voorzien in stimuleringsmaatregelen voor groene daken, dragen allemaal bij aan het behoud van de optimale levenskwaliteit in de stad, ondanks de drastische klimaatverandering. Het gaat hierbij om innovatieve alternatieven voor waterberging, oplossingen voor wateropvang bij hevige regenbuien (noodberging) en mogelijkheden om de afvoer van regenwater te vertragen. Het streven is dat de stad ook in droge periodes over water van voldoende kwaliteit beschikt.
| Leuk: door korte wolkbreuken ontstaan beekjes, beekjes en kleine vijvertjes op het waterplein waar kinderen in en rond het water kunnen spelen |
Regenwater opvangen - Groene daken
Waterberging in Rotterdam wordt waar mogelijk geïntegreerd in de stedelijke omgeving; gezamenlijk de aanleg van groene daken stimuleren. De grootschalige toepassing van groene daken draagt bij aan een duurzamere, gezondere stad. Bij hevige regenval bieden deze groene daken een waardevolle oplossing voor tijdelijke waterberging. Het absorbeert neerslag, waardoor de snelheid waarmee het regenwater wegstroomt wordt verminderd en de piek in de afvoer wordt uitgesteld. Hierdoor wordt de druk op het rioleringssysteem verminderd in tijden van hevige regenval.
Voor grote dakoppervlakken kunt u het beste een sifonsysteem gebruiken om het regenwater snel en kosteneffectief af te voeren en op te vangen. Een van de belangrijkste voordelen van een sifonsysteem is dat de horizontale leidingtrajecten geen verval hebben, waardoor de ruimte die nodig is om het systeem te huisvesten tot een minimum wordt beperkt. Dit geeft de ontwerper de vrijheid om de leidingen naar elke locatie op hoog niveau te leiden, voordat ze naar het maaiveld zakken.
De hoge zuigkracht in het systeem vermindert de buisdiameters en het aantal benodigde verticale valpartijen in vergelijking met een zwaartekrachtsysteem, wat voor de meeste installaties een kostenbesparing oplevert. Het grote voordeel van een sifonsysteem is dat de afvoer tot aan het einde van het gebouw kan worden geleid, waardoor bijna alle afvoeren onder de vloer niet meer nodig zijn.
Rotterdam stimuleert de aanleg van groene daken op verschillende manieren. Zo is het verplicht dat gemeentelijke eigendommen zijn voorzien van een groendak.
Ook het aanbrengen van groene daken op gebouwen van derden, zoals panden van woningbouwverenigingen, wordt gestimuleerd. Deze inspanningen hebben in 2008 en 2009 geresulteerd in de aanleg van groene daken op het Gemeentearchief, de Centrale Bibliotheek, de havens van Delfshaven en IJsselmonde/Feijenoord en het Sophia Kinderziekenhuis.
Daarnaast zijn er momenteel nog een aantal aanvullende projecten in uitvoering, waaronder de aanleg van groene daken voor het Erasmus MC, het hoofdkantoor van ROTEB Kleinpolder (Afdeling Reiniging, Desinfectie, Transport en Werkplaats Rotterdam), de gemeentelijke pompinstallaties en parkeergarage Zoomstraat. .
Om de aanleg van groene daken op particuliere panden te stimuleren, kent de gemeente Rotterdam sinds juli 2008 een subsidieregeling waarbij € 30,- wordt toegekend voor elke vierkante meter geïnstalleerd groendak.
Waterpleinen (Waterpleinen)
Ook onderzoekt de stad mogelijke locaties voor de aanleg van waterpleinen. Deze waterpleinen zullen bij hevige regenval gecontroleerd vollopen, waardoor omliggende straten niet onder water komen te staan. In droge periodes kunnen deze waterpleinen effectief gebruikt worden als open publieke ruimte. DeUrbanisten, een Rotterdams architectenbureau gespecialiseerd in watergerelateerde verstedelijking, duurzame steden en het ontwerp van de openbare ruimte, kreeg de opdracht om een dergelijke ruimte te ontwerpen.
Vanwege zijn vorm staat het ontwerp bekend als het waterplein en wordt het in twee hoofddelen gepresenteerd: een sportveld en een heuvelachtig speelveld. Het sportveld ligt één meter verzonken in de grond en is omgeven door trappen die tevens fungeren als tribune waar toeschouwers naar een wedstrijd kunnen kijken. Het speelveld bestaat uit verschillende ruimtes op verschillende niveaus waar mensen kunnen zitten en ontspannen kunnen picknicken of waar kinderen kunnen spelen. Beide delen zijn omsloten door een groen kader van gras en bomen dat het plein grenst.
Tijdens de drogere maanden van het jaar wordt het waterplein gebruikt als recreatieruimte. Alleen in tijden van hevige regenval verandert het waterplein van uiterlijk en functie. Het ontwerp zorgt ervoor dat de ruimtes geleidelijk overstromen en dat het opgevangen regenwater het waterplein instroomt en verschillende delen van de heuvelachtige speelvelden vult.
Regenwater blijft op het waterplein totdat het kan worden geloosd op het dichtstbijzijnde waterlichaam. Door korte wolkbreuken ontstaan beekjes, beekjes en kleine vijvertjes waarin kinderen in en rond het water kunnen spelen. Bij langdurige regenval zal het waterplein geleidelijk vollopen totdat de sportvelden onder water staan en het plein louter een waterbergingsbassin wordt. Er wordt verwacht dat er maximaal 1000 kubieke meter regenwater in kan worden opgeslagen.
Het is vermeldenswaard dat het waterplein geen rioolwaterzuiveringsinstallatie is; er is alleen een schoon rioleringssysteem voor regenwater nodig. Het kan ook gebruikt worden in combinatie met de groene daken waarbij regenwater wordt opgevangen en gefilterd in een apart schoonwatersysteem, dat het vervolgens van de daken naar het waterplein brengt. Voor Rotterdam wordt momenteel een pilot voor een waterplein onderzocht, ontworpen en ontwikkeld. Tegelijkertijd wordt er onderzoek gedaan naar de meest geschikte proeflocaties voor het plein en zal in 2011 met de bouw worden begonnen.
| Bemoedigend: de gemeente Rotterdam geeft €30 weg voor elke vierkante meter geïnstalleerd groendak |
Multifunctionele parkeergarages
Andere opslagtoepassingen zijn multifunctionele parkeergarages. Zo wordt de nieuwe parkeergarage nabij het Museumpark voorzien van een ondergrondse waterberging die de grootste waterberging van Nederland moet worden. Onder de ingang van het Museumpark wordt een ondergrondse waterberging gebouwd voor rioolwater, met een extra capaciteit van 10.000 m3.
Wanneer bij hevige regenval de riolering in het centrum dreigt over te stromen, stroomt er binnen dertig minuten 10 miljoen liter regenwater de waterberging in. Als de regenbui voorbij is, wordt het regenwater in het riool gepompt en op de gebruikelijke wijze afgevoerd. De parkeergarage en de waterberging worden dit jaar opgeleverd.
Projecten als deze worden door Rotterdam ingezet om de opslagcapaciteit van het bestaande rioleringssysteem te vergroten en de druk op het huidige rioleringssysteem weg te nemen. Het huidige rioleringssysteem van de stad wordt niet langer belast; voorkomen dat vervuild rioolwater in grachten en kanalen terechtkomt.
De Nederlandse aanpak
Overstromingen veroorzaakt door toenemende regenval zullen minstens 80 hectare extra open waterlichamen zoals meren en kanalen nodig hebben om aan de tekorten te kunnen voldoen. Wanneer de ruimte beperkt is, ligt de focus op alternatieve manieren om regenwater vast te houden en te oogsten. Het behoud van een onberispelijke waterkwaliteit is ook van het allergrootste belang en moet door de betrokken particuliere en publieke actoren worden aangepakt.
In navolging van de Europese Kaderrichtlijn Water werkt Rotterdam aan het verbeteren van bestaande open watergebieden door middel van collectieve maatregelen. De stad is van plan om in de nabije toekomst het huidige rioleringssysteem te scheiden, zodat er een systeem ontstaat waarin afvalwater gescheiden kan worden van relatief schoon regenwater.
Het valt niet te ontkennen dat water een belangrijk middel is waarmee de kwaliteit van Rotterdam als aantrekkelijke stad tot stand komt. Samen met verschillende partners en de juiste expertise wil Rotterdam haar positie als waterstad van de toekomst versterken. Met een holistische benadering van het beheer van de stedelijke watersystemen van de stad dient Rotterdam als een uitstekend voorbeeld van hoe deltasteden kunnen omgaan met de veranderende omgeving.
Opmerking van de auteur:Linnie Mackenzie is gebiedsdirecteur van de Netherlands Foreign Investment Agency, een operationele eenheid van het Ministerie van Economische Zaken. Voor meer informatie kunt u een e-mail sturen naar:mackenzie@nfia-singapore.com